LỤC BÁT ĐÁNH GIÀY
Nguyễn Thế Kiên
Bóng từ tay ấy bóng ra
Chân dung giày dép bóng qua phận người
Trưa quen hè phố ngủ ngồi
Miệng khe khẽ nhẩm mồ hôi nửa ngày
Mũ mềm úp mặt cũng say
Xù xì mài nhẵn gốc cây phố rồi
Kìa tay quờ lại chỗ ngồi
Hộp đồ nghề gọi: Giày ơi, giật mình!
Nụ cười bảy vía yên bình
Ba hồn giày dép lung linh… thật là
Bóng từ đầu óc bóng ra
Xù xì… nhẵn bóng… lạy cha đánh giày!
N.T.K
Quê tôi chuyên nghề nông kèm nghề thủ công dệt vải. Từ ngày ải Bắc thông thương, hàng ngoại ồ ạt, ngập tràn… đã làm ngắc ngoải nghề dệt truyền đời xứ sở. Những cánh đồng bờ xôi ruộng mật bị co lại như “Tấm da lừa” của Ban Zac. Đất đai mầu mỡ bị cát lấp, kên rào, thả cho cỏ dại hân hoan ngóng chờ bao dự án lơ lửng “treo” cao.
Dân thì đông. Cũng bởi miếng ăn mà bao người phải bỏ quê bươn bả trăm miền, hành đủ mọi thứ nghề cửu vạn, ô – sin… Không ít thanh niên trai tráng “thiên di”… tay xách tráp, vai khoác lót đế giày, lượn lờ khắp ngõ ngách phố phường gạ gẫm đánh xi.
Hiện thực canh cánh bên lòng, nên khi gặp “Lục bát đánh giầy” thi phẩm như có lực nam châm, hút tôi đọc đi đọc lại với niềm thương cảm dâng đầy. Tôi gắng tìm ý tứ chìm khuất trong thơ. Những mong hiện rõ chân dung người lao động chân quê ra tỉnh trùng với “tiêu cự” mà Nguyễn Thế Kiên bấm máy, rồi khéo léo sắp đặt kĩ càng trong một thể thơ khắt khe niêm luật truyền thống.
Bóng từ tay ấy bóng ra
Chân dung giày dép bóng qua phận người
Câu mở, giới thiệu nghề nghiệp, rõ rồi. Nhưng ở câu lục đầu tiên mà có tới hai từ “bóng”? Thiết nghĩ anh chẳng vung tay phung phí . “Bóng” không đơn nghĩa. Tác giả chơi chữ chăng? Khẳng định từ đầu e hơi sớm. Thôi, cặp điệp tính từ ấy dành lại để ta tiếp tục tìm hiểu bút pháp… dần dà.
Và, từ “bóng” lại xuất hiện lần 3 với mục đích gì đây? Chân dung dày dép bóng qua phận người. Phận người mang bóng dày dép ư? Ta cũng hiểu, vị trí ấy là nơi thấp nhất của cơ thể. Song, có khi lại là bệ đỡ tạo dáng bề thế sang trọng cho người.
Nghĩ rộng ra còn thấy: Khi mà chuốt chải qua tay bao đôi dày là bấy lần gặp gỡ đa dạng “chân dung”. Nào là mẫu mốt Tây – Ta. Gia công hay chính hiệu? Chúng đâu trùng kích cỡ, màu sắc, xuất xứ sản xuất. Cảm giác chạm tay đủ nhận ra da mềm, da cứng, nhẵn mịn hay thô sần. Sẽ tỏ tường hàng xịn hay đã cũ càng, vẹt gót, mòn da… khi kề sát mắt. Và, giá cả thời trang hắt “bóng” trung thành, hiện rõ dáng hình thân chủ… Ai ý tứ có thể phán đoán chút ít. Nhưng nếu quá mộc mạc quê mùa, chỉ duổi dong phố thị, thì tài đâu mà xem tướng, đoán người. Âu cũng chỉ cầu mong đổ mồ hôi, rạc cẳng, thoăn thoắt đôi tay, mau mắn cóp nhặt mưu sinh.
Từ hai câu thơ trên tôi rút ra kinh nghiêm làm thơ lục bát cần được tiếp thu ngay một điều là thiết kế “lời mở” hãy gắng đầu tư phong phú tình tiết.
Ta biết Trời phú cho thi sĩ bản tính đa cảm. Họ có thị giác, thính giác tinh tường, nhờ vậy độc giả được dẫn vào ngóc ngách hoàn cảnh, tìm hiểu thói quen và nhìn nhận thực trạng người đời:
Trưa hè quen phố ngủ ngồi
Miệng khe khe khẽ nhẩm mồ hôi nửa ngày
Vạ vật! Đặc tả ở trên không chỉ tạo hình, mà còn ghi âm trực tiếp! Đúng, đâu còn sót ghế đá ngả lưng. Thời điểm “chính Ngọ” hiếm khách, vốn là giờ dành cho ẩm thực rôm rả, hay yên ả giấc trưa nơi phòng lạnh thị thành.
Vật vờ chỉ mệt người, thêm vô tích sự. Thôi, tiện chỗ nào kề lưng chỗ ấy, chợp mắt đợi chiều. Trước lúc nhân vật thiu thiu Tác giả còn thấy “Miệng khe khẽ nhẩm”. Thói quen mãn tính của “anh thợ” chẳng khác chi kẻ trót hệ lụy một loại thuốc an thần nhóm bình thản, chẳng thể cưỡng dùng. Phút ấy, đâu phải tự ru thì thầm, mà đương sự đang làm “phép nhân” nhẩm giá mồ hôi thấm đất nửa ngày. Rồi khấu hao tiếp suất cơm bụi ban trưa. Xong xuôi mới yên dạ, nhắm mắt tựa lưng.
Ô! Thế mà, thoáng chốc chàng đánh giày đã lịm giấc say. Sự mệt mỏi đóng sập hàng mi cùng với những đồng bạc lẻ thiêm thiếp giắt lưng. Lịm nhanh bởi từ tơ mơ đã bách bộ chà chã, rã rời. Và, nguyên nhân cũng còn do phản xạ giấc trưa quen nết nữa. Vâng, mà cũng cần thời gian cách bức, chỉ chốc lát nghỉ ngơi thôi sẽ phục hồi sinh khí, tái tạo sức lực cho cuộc trường chinh háo khát thoát nghèo.
Mũ mềm úp mặt cũng say
Xù xì mài nhẵn gốc cây phố rồi
“Xù xì”, hình ảnh gốc cây, quen thuộc. Nhưng thời tiết cay nghiệt nắng mưa và va chạm bụi ráp thị thành cũng làm cho con người đen đủi vốn nứt nẻ, xạm da , giờ cũng “xù xì” dần dần cả thể xác tinh thần. Tâm thức tự lúc nào chồi ra những góc cạnh, cộm cằn! Điều minh chứng sinh động cho thuyết “Chọn lọc tự nhiên” nghiệt ngã. Một thực tế khó lòng tránh khỏi!
Tuy vậy, đâu đây dường như vẫn còn phảng phất gốc gác nếp sống giản đơn. Khoảng râm che mặt giấc trưa vẫn chỉ cậy nhờ chiếc mũ mềm chặn nắng cũ kĩ bao ngày. Mà thế cũng ổn, cần chi lệ thuộc ô dù. Cũng lấy đâu ô lọng nào rỗi hơi ở đây, để mà trông, mà đợi. Lúc này thượng sách là hãy nương dựa, bám bíu vào vật vô giác vô tri như “Hè phố gốc cây”…
Ơi tác giả? Khi mà “Mài nhẵn gốc cây phố rồi” thì sau tấm áo bạc sờn kia cái tấm lưng “chủ thể” ra sao? Phải chăng Nhà thơ dồn thâm niên vất vả của nhân vật đánh giày… về phía nước mắt đồng loại, người thân?
Nhưng đang trưa nồng, thoáng nhìn thấy cái anh thợ chuyên “làm dáng ” cho giày da thật quá vô tư… Ai mải bon bon lướt đi hẳn chắc rằng giấc điệp ấy ngon, sâu. Song đúng ra nó sỉu mềm, chập chờn, mơ tỉnh. Như đây, bất giác anh quơ tay sờ mớ đồ nghề:
Kìa tay quờ lại chỗ ngồi
Hộp đồ nghề gọi: Giày ơi, giật mình
Hình như khoảng tỉnh luôn thường trực điểm giờ. Báo thức rất chính xác nhờ nhịp sinh học mà tạo hóa cài đặt sẵn và ban tặng tự nhiên… Cũng chửa biết chừng chiếc hộp đồ thô sơ kia đã ghi âm tiếng gọi “Giày ơi” của khách hàng chăng? Mà có khi nó vẫn thường lầm tưởng “Giày ơi” là quí danh của chủ nó. Và thế là, “Giày” – chả biết tự lúc nào đàng hoàng nhận một chính danh? Bởi nó còn thấy tất cả những người có nhu cầu tân trang cho “bộ móng” đều gọi giật… “Giày ơi!”. Còn ran lên lời thưa, chính là chủ nó. Lắm lúc cũng phật ý, song đành chép miệng, buồn lòng. Bởi tất cả phải hướng tới tương lai…
Người đọc cũng nên thông cảm “Thơ ý mà!”. Thủ pháp nhân cách hóa quá cần. Nguyễn Thế Kiên sáng tạo sử dụng nó giữa lúc tranh tối tranh sáng của giấc ngủ xem ra hợp lý, dễ chấp nhận, bởi cả tôi giờ đây vẫn trong trạng thái nửa mê nửa tỉnh của bài thơ.
Với thợ đánh giày cũng may còn có sự an ủi thân tình giữa vật và người. Như bè bạn, vật bất li thân kia ròng rã hôm sớm bên nhau, tận tụy sẻ chia gian nan mưa, nắng.
Chính cái công cụ thô sơ cộng tác với bàn tay thô ráp, ám muội xi đen của anh ta… đã gọi hồn cho bao đôi giày, cặp dép đang hấp hối, nồng nặc mốc hôi, tưởng như xác rữa lìa hồn:
Ba hồn giày dép lung linh…
Và đôi tay lành nghề chẳng hề e ngại, xuất hiện cả ở chốn cao sang, phồn thực… tận tụy chiều chuộng để đón về ánh mắt hài lòng của bao tửu khách “bẩy vía” mày râu. (Tất nhiên “bảy vía” ở đây không ngoại trừ cả chính nhân vật lang bang kiếm sống, gặt đầu cám ơn, tỏ vẻ mỹ mãn, nhếch cười giây khắc – trong thơ):
Nụ cười bảy vía yên bình
Khổ thơ lục bát đa tầng, đa nghĩa làm mắt ta đôi lúc cay cay, nhưng yên tâm không hề bi ai, tủi cực. Ngược lại, còn có phần an lạc tự tin nho nhỏ nhờ tác giả nhào luyện hoàn cảnh trong văn phong trào phúng riêng mình. Điều ấy, tạo ra nguyên liệu đổ móng, lát nền, để có chỗ đứng riêng rẽ hẳn, mà ta có thể nói rằng đó là bút pháp Nguyễn Thế Kiên.
Cũng tò mò xin hỏi, nơi xuất xứ tác giả có trùng quê Nguyễn Khuyến, Tú Xương không mà nhiều bài thơ thâm thúy thế? Thơ cũng gần gũi đời thường, chia sẻ cảm thông với thân phận quần đùi, chân đất giúp họ vợi đi không ít nỗi niềm.
“Lục bát đánh giày” là bài thơ thế sự hay, ám ảnh. Nó xa khác chất thời sự dễ trôi, phai… từng trên nhật báo.
Người đọc chờ đợi “Ba hồn bảy vía” của người và vật sau khi nhập xác hoàn nguyên thì nét đẹp sáng trong sẽ tái hồi. Cái xấu, cái bẩn đã được phủi đi. Sự thô ráp bụi bậm nhờ bàn tay lương thiện thường dân miết xát, trát xi, rồi chà đi, chuốt lại… nhủ về dáng vẻ lung linh từng có ban đầu.
Đầu tư tẩy lọc sẽ:
Bóng từ đầu óc bóng ra
Xù xì… nhẵn bóng… lạy cha đánh giày!
Công lao kỳ cọ xứng đáng được “xù xì”,“nhẵn bóng” bái lạy, bởi phải biết hàm ơn khi có sự may mắn đổi đời…
Ta thấy “Lục bát đánh giày” hao hao như một clip hình ảnh, ngắn mà đủ gợi, phản ảnh trung thực đời sống gần gũi. Sự đóng góp của tác giả cho lục bát hiện đại ở chỗ kín kẽ, giầu tầng vỉa, không phô lộ chủ quan, khéo léo biến ảo… nên tác phẩm hấp dẫn, còn chèo kéo sự mổ xẻ kĩ lưỡng để thưởng thức thấu đáo cho những ai thật có nhu cầu.
Lục bát – Thể thơ mang quốc hồn quốc túy của dân tộc đang được Nguyễn Thế Kiên (một người hợp tạng) kế thừa và không ngừng bứt phá qua những trang thơ. Tôi chờ đợi được tham khảo thơ anh nhiều hơn để rỗi rãi nhâm nhi tìm kiếm thú vị bồi bổ cho bản thân mình – một người mang nặng tâm hồn yêu thơ truyền thống.
Nhà thơ Nguyễn Thanh Tuyên
ĐT: 0989094933
Email: bsnguyenthanhtuyen@gmail.com
Địa chỉ: Số 7/139 Ngô Gia Tự, Đằng Lâm, Hải An, Hải Phòng
