Bài thơ như là lời tâm sự nội tâm của tác giả. Tác giả bộc lộ cho người yêu của mình – người chiến sĩ giải phóng quân mà cô được gặp lại trong ngày vui đại thắng của toàn dân tộc. Anh là tượng đài chiến thắng không chỉ cho chính cô mà cho cả thế hệ. Lời thơ cất lên từ trái tim ấy cũng là lời của bao người chưa hiểu được vì sao mình lại được hưởng hạnh phúc tuyệt vời như thế
Đinh Thị Thu Vân
Nếu không có ngày 30 tháng Tư
Đừng trách gì nhé anh, hãy nghe em kể hết
Những nghĩ suy nông nổi của một thời
Những trống trải không cách gì xua đuổi
Nếu không có ngày ba mươi tháng Tư
Nếu không có ngày ba mươi tháng Tư
Em vẫn như thuở nào, sợ tay mình lấm đất
Sẽ không biết tự khuyên mình những lời khuyên nghiêm khắc
Không một lần dám sống hy sinh
Và giữa dòng người cuộc sống gấp bon chen
Em đâu biết tin một ai, một điều gì tuyệt đối
Em sẽ đến với tình yêu bằng nửa trái tim yếu đuối
Còn nửa kia, đành giữ lại để… nghi ngờ
Em sẽ không hề nghĩ đến mầm cây khi nhìn những giọt mưa
Có thể rồi sẽ quên cả màu của lúa
Quên bài địa lý quê hương, những miền nào đất đen đất đỏ
Sẽ nhọc nhằn khi định nghĩa chữ “dòng kênh”
Sẽ… rất nhiều, anh hiểu phải không anh?
Ngày tháng trước em là con ốc nhỏ
Con ốc đa nghi cuộn mình trong lớp vỏ
Sống vô tình mà ngỡ sống thông minh.
Anh có lạ lùng khi em nói em ghen
Với quá khứ anh, những tháng ngày đánh Mỹ
Em ghen với mắt nhìn tự tin, với nụ cười thoải mái
Ghen với những say mê em chưa có một lần
Em ghen với đồng đội anh, ghen với những tâm hồn
Từ dạo ấy tháng Tư giải phóng
Để rồi cái vỏ ốc vỡ tan, dễ dàng như bong bóng
Những khát vọng tin yêu em đã gặp chính nơi mình
Em đổi những bé mọn của tâm hồn lấy lắm ngọt êm
Lòng vẫn nghĩ tháng Tư làm nhân chứng
Ôi nhân chứng bao dung, nhân chứng vô cùng người lớn
Làm thế nào em có thể đền ơn?
Tháng Tư ơi xinh đẹp mãi tâm hồn.
(30/4/1981, Đinh Thị Thu Vân)
Lời bình của Phan Thế Cải
Bài thơ như là lời tâm sự nội tâm của tác giả. Tác giả bộc lộ cho người yêu của mình – người chiến sĩ giải phóng quân mà cô được gặp lại trong ngày vui đại thắng của toàn dân tộc. Anh là tượng đài chiến thắng không chỉ cho chính cô mà cho cả thế hệ. Lời thơ cất lên từ trái tim ấy cũng là lời của bao người chưa hiểu được vì sao mình lại được hưởng hạnh phúc tuyệt vời như thế. 20 năm đằng đẵng sống trong áp bức, kìm kẹp, cô đơn, vô vọng và chưa thể hiểu nổi mình.
Đừng trách gì nhé anh, hãy nghe em kể hết
Những nghĩ suy nông nổi của một thời
Những trống trải không cách gì xua đuổi
Nếu không có ngày ba mươi tháng Tư.
Điệp khúc được nhắc đi, nhắc lại từ khổ thơ đầu đến khổ thơ cuối: Nếu không có ngày ba mươi tháng Tư. Nếu không có ngày đó thì sẽ ra sao với cô gái này? Giữa tình yêu và mơ hồ nhận thức, giữa sự sống và cái chết, giữa ngã ba đường, người con gái sẽ lựa chọn hướng đi nào đây, khi bóng đêm vẫn đan dày, khi ánh sáng của cách mạng chưa rọi vào tâm hồn cô.
Người đọc đã hiểu được sự bộc lộ chân thành mà hồn nhiên của cô gái:
Và giữa dòng người cuộc sống gấp bon chen
Em đâu biết tin một ai, một điều gì tuyệt đối.
Từ sự hoài nghi ấy đã làm cho cô gái sống thu mình như con ốc, vị kỷ, tách hẳn thế giới xung quanh khi cuộc đời gặp bế tắc, như sợi dây vô hình buộc chặt:
Ngày tháng trước em là con ốc nhỏ
Con ốc đa nghi cuộn mình trong lớp vỏ
Sống vô tình mà ngỡ sống thông minh.
Nhưng điều gì đã đến với cô, đó chính là ngày chiến thắng ba mươi tháng Tư. Người đọc một lần nữa lại cảm khoái những câu thơ như có sức lay động kỳ diệu của Đinh Thị Thu Vân. Cấu trúc của bài thơ không rời rạc mà được nén chặt với thứ tự sắp xếp qua từng diễn biến nội tâm, thông qua hình ảnh, sự kiện để từ đó làm đòn bẩy cho 2 câu thơ này: Từ dạo ấy tháng Tư giải phóng/ Để rồi cái vỏ ốc vỡ tan dễ dàng như bong bóng.
Những khát vọng tin yêu em đã gặp chính nơi mình. Tình yêu mà cô gái gửi gắm, đấy là niềm tin được làm người tự do, được sống trong không khí hòa bình khi non sông thu về một mối. Nhân chứng lịch sử được cô gái yêu đến phát ghen chính là anh giải phóng quân làm nên mùa xuân đại thắng.
