Vi Thùy Linh
Bây giờ, nhiều TP có biển đều phát triển cảng nên danh xưng, cách gọi “TP Cảng” như không còn độc quyền riêng cho TP lớn thứ nhì miền Bắc. Sự phát triển nhanh ở Việt Nam tỷ lệ nghịch với số người cần sự thơ lãng, trầm sâu, bảo tồn sự trầm mặc, thơ mộng, cổ kính. Xét về tốc độ cơ học, thì diện mạo đô thị nội đô HP ít thay đổi, bị coi là phát triển chậm; song nhờ sự chậm này mà HP vẫn còn là một bảo tàng sống của nghệ thuật, của chất thơ.
Bộn bề công việc cuối năm Nguyệt lịch, nhận lời mời của nhà văn, Trung tướng Nguyễn Hữu Ước, Trưởng Ban tổ chức trại viết Cây bút Vàng lần 3 do Bộ Công an tổ chức, tôi vẫn lên đường. Để được về HP – trở lại Đồ Sơn. Gần 10 năm, chưa trở lại, thị xã Đồ Sơn nay đã thành quận, đường ra biển Hè rợp phượng. Phải rồi, phượng cần trồng trở lại rực màu biểu tượng trên các ngả đường ven đô, ngoại ô. Chẳng chờ đến bây giờ, trại viết Cây bút Vàng về khách sạn Hải Yến, Đồ Sơn mà cả trăm năm nay thị xã biển đã là nguồn cảm hứng, nơi sáng tác của nhiều đoàn văn nghệ sĩ, những chuyến đi tập thể, cá nhân, những trại viết, vẽ tập trung hay lặng thầm đơn độc. Tranh, ảnh, nhạc, hoạ, văn chương không chỉ viết nhiều về HP, viết từ HP không thể nào đếm xuể. Ai đó nói “HP vẫn thế” là nhìn cực đoan, thiếu tổng quan. Quả là HP phát triển chậm hơn năng lực có thể và kỳ vọng chất đầy nhưng HP khác chứ. TP trực thuộc Trung ương có nội đô, huyện đảo, cảng sông, cảng biển. HP hiện đại hơn khi một phần huyện An Dương nâng thành quận Hải An, một phần huyện Kiến Thuỵ nâng thành quận Dương Kinh (nơi có đền thờ Mặc Đăng Dung quy mô). Toàn huyện Kiến An đã thành quận. Về HP, từ Hà Nội tới HP, không thể dùng từ “lên”, “đến”; từ địa lý và mối quan hệ mật thiết, dân gian vẫn nói “Về HP”. Từ “về” nghe thật thân thương, gần gũi. Ngoài đường truyền thống Quốc lộ 5 song song tuyến hoả xa tuổi hơn thế kỷ, từ 2015 đã có đường cao tốc Hà Nội – HP. Tôi đã đi đường mới này cuối tháng 10/2015, lần đầu theo xe của Tổng biên tập Báo HP cho chở gia đình tôi “quá giang” khi anh công tác về. Nhà báo Lê Trọng Nghĩa là người con của HP, trọn đời gắn bó. Chất HP nơi anh là tính quyết đoán, mạnh mẽ. Chuyện với anh rất thú vị, bởi sự hóm hỉnh và hiểu biết, đặc biệt là hiểu biết về đất Cảng.
Cuối tháng 3/2014, tôi cùng đoàn nhà báo các tỉnh duyên hải Bắc Bộ ra họp tại thị trấn Cát Bà. Khi ấy, tôi vừa mang thai con đầu lòng, trở lại Cát Bà sau hơn 10 năm, chồng tôi ra đảo lần đầu. Đến quần đảo sinh quyển thiên nhiên thế giới, không ít người ngại ngần, khách du lịch thì cứ lo chậm, vất vả khi phải đi 2 lần phà mới tới được điểm du lịch. Hơn trăm năm trước, người Pháp đã đặt chân và xây dựng khu du lịch, kể cả tầm nhìn về quân sự, đài quan sát, nơi đặt pháo, hầm trú ẩn… thật là có mắt tinh tường. Thời hiện đại, đâu phải cứ nhanh mọi thứ: đồ ăn, đồ uống nhanh, làm gì cũng quảng cáo nhanh và lấy ngay như một ưu điểm, thức thời và đắt giá. Còn tiêu chí hạnh phúc và biết sống của các quốc gia văn minh đề cao việc sống chậm: biết tận hưởng, thưởng thức cuộc sống, kể cả vẻ đẹp của sự tĩnh lặng.
Tôi sinh trưởng, gắn bó Hà Nội mà không có cảm giác ấy ở khu trung tâm Thủ đô. HP mở rộng thênh những con đường mới đẹp như Lê Hồng Phong với cao ốc, văn phòng, chung cư, những Big C, Parkson, Hải Đăng Plaza rực sáng. Ánh sáng lộng lẫy buổi tối cứ như thể đang dạo đại lộ Champs Élysées Paris. Cách 7km ở phía Đông Nam đến Cát Bi, vốn là sân bay của Pháp, một trọng điểm đánh phá của giặc Mỹ. Cát Bi hiện là sân bay quốc tế lớn thứ hai miền Bắc. Những chuyến bay trong nước đến với HP dành cho khách từ miền Trung và miền Nam, còn với dân miền Bắc thì HP gần gũi về địa lý và tình cảm. Không cần “phản lực thời gian”, không cần ý nghĩ với tốc độ ánh sáng để tìm kếm bề dày trầm tích văn hóa lịch sử của đất “Hải tần phòng thủ”. Nhiều tỉnh có cửa biển, riêng cửa biển HP mang sóng rền vang dội. Sóng của thời gian vây quanh ảnh tư liệu chụp HP cuối thế kỷ 19, đầu 20. Bản đồ và ảnh những đô thị Việt Nam do người Pháp chụp và quản lý tư liệu. Một phần quá khứ ấy lưu trữ trong bộ sưu tập của doanh nhân Cao Văn Tuấn. Anh không hãnh diện bởi là Vua cá sấu miền Bắc, sở hữu cơ ngơi hàng nghìn m² đất, xưởng sản xuất đồ da cá sấu mà đề cao giá trị văn hoá. Tuấn đặt tôn chỉ tại công ty: “Cuộc sống tình bạn và sự nghiệp luôn song hành. Tình bạn là sân bay cho sự nghiệp cất cánh”. Nhà hàng Nam Phương của “Vua cá sấu” ở km 6, Quốc lộ 5 mới, phường Hùng Vương, quận Hồng Bàng là chốn hội tụ thú vị của người yêu nghệ thuật Hà Nội – HP. Tại đây, trưng bày bộ sưu tập tranh, cổ vật, đèn dầu, Thạch thi viên (vườn đá đề thơ) và ngay 1/1/2016 đã mở cuộc đấu giá tranh để tiến tới thành lập Trung tâm Đấu giá tác phẩm nghệ thuật ở đây. Tuấn rộng lòng với bạn, chú tâm làm từ thiện. Anh làm thơ, trong đó có “Người HP từ biển đi lên” và bán những bức ảnh HP cổ kính. Ảnh lồng khung kính đẹp mà chỉ 90 nghìn đồng, ông chủ phải bù lỗ mà rất hồ hởi vì lãi khi khuếch tán được niềm say mê những giá trị của thời gian. Cũng là Mạnh Thường Quân như Tuấn cá sấu, Tuấn Maxim (Nguyễn Ngọc Tuấn) có bố là người miền Nam tập kết, từng theo cha vào sống tại TP. Hồ Chí Minh vài thập niên rồi lại về HP. Nhà hàng, khách sạn Maxim 3K, Lý Tự Trọng của vợ chồng nghệ sĩ Nguyễn Ngọc Tuấn (saxophone) – Hoàng Phương Nhi (cello) hiếu khách với hoạ sĩ xa gần. Mấy năm gần đây, HP thành trung tâm mỹ thuật lớn của miền Bắc và cả nước bởi tổ chức được nhiều triển lãm chất lượng và quy mô, nổi bật có “Gặp gỡ” (4/2014), đặc biệt là triển lãm “Tam Bạc phố và sông” (11/2015) với sự tham gia của 72 hoạ sĩ 4 tỉnh, TP. Thủ đô và các TP đông hoạ sĩ, không gian nghệ thuật như TP. Hồ Chí Minh, Huế chưa từng làm nổi triển lãm chuyên đề về hồ Gươm hay dòng sông trong lòng đô thị mà HP không có gallery mỹ thuật chuyên nghiệp nào lại làm được. Đấy là tâm huyết của hoạ sĩ Đặng Tiến – Chủ tịch Hội Mỹ thuật HP, nguyên Thư ký toàn soạn Báo HP. Cha người Quảng Nam tập kết, Đặng Tiến sinh, lớn lên tại phố Cầu Đất và suốt đời ở quê mẹ HP. Doanh nhân, nhà thơ Trần Thị Lưu Ly mang dòng máu HP của mẹ, yêu say HP như TP của thi ca, như đam mê thơ nơi chị nguyên khiết không gió bụi thương trường nào hoen vẩn được.
Chẳng cứ Hà thành, HP cũng hội tụ dân tứ xứ, Thái Bình, Hải Dương, Nam Định… về đây làm thuê, làm ăn, sinh cơ lập nghiệp, đều muốn và thích nhận HP là quê. Đấy là tình yêu và niềm hãnh diện ấy tôi đã gặp trong cộng đồng người HP ở Vancouver (Canada) và Praha (Séc) khi chúng tôi hát “Tháng Năm rợp trời hoa phượng đỏ/ Ôi HP TP quê ta”. Tình yêu mãi không bao giờ thay đổi của ca sĩ Nguyễn Thu Phương, định cư ở Mỹ 1,5 thập kỷ, chị vẫn trở về đây là liveshow Mùa Thu tối 26/9/2015 tại Nhà hát Tháng Tám. Con trai đầu lòng của Thu Phương đặt tên Duy Hải, ý nghĩa “Chỉ có HP”. Nỗi nhớ bồi hồi như Ngọc Tân hằng coi HP là quê hương cưu mang những tháng năm hoạn nạn nên lúc nào giọng hát cũng vang bay da diết khi hát “Chiều trên bến cảng” (Nguyễn Đức Toàn).
Chỉ năm sau thôi, một sức bật mới đem theo những vận hội mới đến với HP, TP biển đang đứng trước vận hội lớn để giàu lên từ biển trong kế hoạch lâu dài của cả nước phát triển kinh tế biển. Ngay 1/1/2016, Cảng HP đã phát động quyết tâm đạt 35 triệu tấn hàng hoá bốc xếp, vượt 3 tấn so với 2015. HP trong xu thế phát triển bền vững của thế giới, nỗ lực là TP xanh, cảng xanh. Tương lai mở ra từ những con đường: đường giao thông, từ đường lối tư duy thức thời, quyết liệt. Dự án đường ô tô Tân Vũ – Lạch Huyện là một trong bảy công trình trọng điểm do Ban Chỉ đạo Nhà nước trực tiếp chỉ đạo, đôn đốc.
Đường ô tô vượt biển, từ nút giao Tân Vũ (phía Nam quận Hải An) theo hướng đông Khu công nghiệp Nam Ðình Vũ, xuyên qua kênh Nam Triệu đến gần bến phà Ninh Tiếp, điểm cuối là cổng Cảng Lạch Huyện (huyện Cát Hải), sẽ khai thông tuyến huyết mạch vận chuyển hàng hóa cho Cảng nước sâu quốc tế HP – Lạch Huyện, mở ra thời cơ mới cho HP và miền Bắc… Thực hiện bằng vốn vay ODA của Nhật Bản gần 12 nghìn tỷ đồng, công nghệ và kỹ thuật Nhật, giám sát bởi chuyên gia Nhật, tuyến đường rút ngắn khoảng cách đảo du lịch Cát Bà với trung tâm HP. Đường dẫn dài hơn 10 km, quy mô bốn làn xe, với 5,4 km cầu vượt biển, Tân Vũ Lạch Huyện là cầu vượt biển đầu tiên, lớn nhất Việt Nam và Ðông Nam Á – hợp phần không thể thiếu của dự án xây dựng cơ sở hạ tầng Cảng nước sâu quốc tế, gắn khu vực kinh tế đang phát triển tại phía Đông HP với Cảng Lạch Huyện, kết nối đường cao tốc Hà Nội – HP. Cảng quốc tế quy mô lớn nhất từ trước đến nay loại 1A tại miền Bắc, giúp hàng hoá xuất nhập khẩu của Việt Nam sang thẳng châu Âu, châu Mỹ; thu hút lượng hàng quá cảnh khu vực Đông Bắc Lào qua tuyến hành lang Đông – Tây và khu vực Nam Trung Quốc qua các tuyến thuộc chương trình “hai hành lang, một vành đai”. Đến tháng 6/2017, khi hoàn thành 25km đường cao tốc, không còn phà từ Đình Vũ sang Ninh Tiếp. Từ tháng 7/2017, đến huyện đảo Cát Hải chỉ còn một phà Bến Gót – Cái Viềng là tới đảo Cát Bà.
HP trong khắc khoải của hoạ sĩ Đinh Quân thuở hàn vi làm việc cho Nhà máy đóng tàu Bạch Đằng. Dù đã sống ở Hà Nội gần 30 năm và thường xuyên về quê, thấy HP biến đổi, song với Đinh Quân, HP của anh vẫn là HP thuở ấy. HP tốc độ chậm cần cho sự lãng mạn, cho người coi trọng và muốn giữ dấu tích lịch sử. Tôi thích đi phà, liệu có thể giữ lại những chuyến phà cho những người không vội, được không? Đi phà để được ngắm sông nước, trời mây, gió lộng tóc bay, hương gió chở vị phù sa, muối mặn, hải sản và cả mùi nước mắm. Đấy là phong vị đời sống mà đủ thứ tất bật, ào ạt không bao giờ có cơ hội. Nước mắm Vạn Vân của gia đình nhạc sĩ Đoàn Chuẩn đã vào ca dao, khởi từ đảo Cát Hải. Đảo Bạch Long Vỹ anh hùng cũng là điểm du lịch đáng giá nếu cho ai muốn đi xa. Thời sự VTV1 đưa tin nhiều xe đã bị lạc trên đường cao tốc Hà Nội – HP bởi biển hướng dẫn chưa khoa học. Gọi là cao tốc, không so được với cao tốc châu Âu bởi liên tục cắm biển hạn chế tốc độ. Lại thêm nạn rải đinh. HP của tương lai phụ thuộc vào tình yêu và tâm huyết của, con người thời đại, đương đại. Chẳng biết nếu tái sinh, danh nhân văn hoá Nguyễn Bỉnh Khiêm sẽ có “lời sấm” nào con đường mang tên ông chạy từ quận Hồng Bàng, qua quận Lê Chân – quận Ngô Quyền – quận Hải An. Hậu sinh, người cùng huyện Vĩnh Bảo (cùng Tiên Lãng, đất trồng thuốc lào nổi tiếng) nhưng không hút thuốc lào, sống gần đường mang tên tiền nhân vĩ đại. Từ ngôi nhà vườn rộng thuộc phường Đằng Giang, Ngô Quyền (từ năm 1995), năm 2010, nhà thơ Thi Hoàng đã chuyển sang phường Đằng Hải nơi có làng hoa Hạ Lũng lâu đời thuộc quận Hải An nhưng có một việc cả đời không thay đổi là ông đi xe đạp từ lúc thanh niên tới giờ ở tuổi 73, có 2 cháu ngoại. Nhà thơ hóm hỉnh chia sẻ: “Tôi không có tiền mua xe máy và nghĩ mình chả bao giờ có xe máy, càng không thể có ô tô, nên cứ yên tâm mà đi xe đạp”. Hỏi trêu: “Thế có đại gia nào mộ tài mà tặng xe máy, tuổi này chú dám tập không?” – “Ngán gì mà không tập. Không có chuyện tặng xe xảy ra đâu”.
Lần tới, về HP tôi muốn đạp xe đến thăm nhà thơ Thi Hoàng và cùng ông đạp xe đến làng hoa, trước khi nó có thể bị xây nhà toàn bộ. Nếu tất cả thế giới đều vun vút qua cửa kính ô tô thì làm sao vãn cảnh, lắng đọng được điều gì. Tôi muốn trở lại Cát Hải cùng với con gái nhỏ để đưa cháu đi 2 lần phà trước khi không còn cơ hội đi phà. Câu chuyện quá khứ – hiện tại – tương lai trong toàn cảnh của TP phát triển không chỉ là bài toán siêu khó mà là mọi công trình phải tính đến ảnh hưởng môi trường, văn hóa nhất thiết phải hội tụ hàng nhiều bộ não và tâm hồn không đo đếm và quyết dự án bằng những con số và vật chất cơ học. Như thế, HP sẽ là một bảo tàng sống động của những vẻ đẹp cổ điển – hiện đại, để những ai đã một lần đến đây muốn trở lại và “đi lạc” trong tình cảm với đất và người của TP lửa hoa cho những nghiệm sinh vô giá của kiếp người.
VTL
