
Thơ Lục bát đậm đà bản sắc luôn trường tồn và đồng hành cùng dân tộc Việt qua mọi thời đại. Mở đầu tập thơ và chuyên luận mang tên “Chiêm nghiệm” do Nhà xuất bản hội Nhà Văn cho ra mắt bạn đọc đầu năm 2021, nhà thơ Quang Tuyến chia sẻ: “Với khả năng hạn hẹp, người viết chỉ mong phần nào nhằm làm rõ những hằng thể và biến thể của thơ lục bát trong thơ ca hiện đại”.
Hơn chục năm qua, trên diễn đàn văn học Việt Nam như có sự phục sinh của thể loại thơ lục bát. Hàng loạt câu lạc bộ thơ lục bát lần lượt xuất hiện ở nhiều địa phương, gắn với sự trưởng thành của khá đông cây bút chuyên tâm sáng tác thơ lục bát. Nhà thơ Quang Tuyến là một trong số những tác giả thơ lục bát tiêu biểu của làng thơ đất Cảng. Đến nay Quang Tuyến đã có hàng trăm bài thơ lục bát được đăng rải rác trên các sách báo. Cuốn thơ và tiểu luậnnày của anh gồm 4 phần, bàn luận và chứng minh những vấn đề học thuật của thơ lục bát Việt Nam đương đại và giới thiệu mảng thơ lục bát 2 câu của bản thân.
Nhà thơ Quang Tuyến dành phần 1 của cuốn thơ và tiểu luận này để đề cập đôi nét khái luận về thơ lục bát. Anh khẳng định đó là thể thơ đang được đông đảo công chúng ở nước ta suy tôn thành quốc thi, coi đây là thể thơ đậm đà bản sắc dân tộc qua mọi thời đại. Không chủ đích biện giải lý thuyết về thể loại và chưa dẫn chứng nhiều về quá trình phát triển của thơ lục bát, bằng cách thức trình bày như một bài giáo án mang tính sư phạm, tác giả chỉ gợi mở vấn đề mà mình dày công chiêm nghiệm, để từ đó cùng bạn đọc có hứng thú đi sâu tìm hiểu về những nguyên tắc của quá trình sáng tạo tác phẩm thơ lục bát hiện đại cùng sự ứng dụng thực tiễn hiện thời trên cơ sở suy tôn giá trị truyền thống của thể thơ dân tộc độc đáo này.
Quang Tuyến dành phần 2 cuốn sáchđể phản ánh về dòng chảy thơ lục bát Hải Phòng. Anh cố gắng mô phỏng một xu thế đáng khích lệ của đội ngũ làm thơ lục bát ở Hải Phòng trong nhiều năm qua. Bằng việc điểm hàng chục câu thơ lục bát hay của nhiều tác giả tiêu biểu, như Đồng Đức Bốn, Hồ Anh Tuấn, Phạm Xuân Trường, Nguyễn Thị Thúy Ngoan… Anhcho rằng, nhiều nhà thơ Hải Phòng luôn bám sát thực tiễn cuộc sống qua các thời kỳ, đã đóng góp xứng đáng vào phong trào sáng tác văn học ở thành phố và cả nước.
Giá trị thiết thực nhất của tập thơ và tiểu luận của Quang Tuyến nằm ở phần 3, bàn sâu về việc cách tân thơ lục bát. Điểm lại những cách tân của thể thơ đậm tính dân tộc này,tác giả cho rằng, trong khi thơ tự do ưa dùng một hệ thống ngôn ngữ siêu nghiệm với nhiều kiểu cú pháp mới thích ứng với lối tư duy phức hợp hậu công nghiệp, thì thơ lục bát vẫn giữ được nét mộc mạc bình dân, bóng bẩy, ví von, lời ăn tiếng nói hằng ngày, thiên về các kiểu câu truyền thống, nay mở rộng thêm bởi đã dung nạp mới về ngôn ngữ văn chương trên phương diện từ vựng, dùng nhiều khẩu ngữ, phương ngữ.Nhiều người đã ca ngợi “thơ lục bát hay không tả hết” chính là nhờ nhạc điệu uyển chuyển, nhờ ưu thế về nhịp điệu, vần điệu và thanh điệu.Người làm thơ lục bátvẫn giữ vững và làm phong phú thêm nhờmột số thủ pháp nhịpvắt dòng, rất chú ý trong thanh và vần là2 yếu tố quan trọng trong thơ truyền thống Việt. Thể thơ lục bát lại đi vào khai thác các thủ pháp phối thanh, phối vần, tạo ra sự đa dạng, làm gia tăng nhạc tính, lập nên những hình tượng âm thanh phong phú khác nhau.Thơ lục bát ngoài vần lưng và vần chân, còn đưa thêm vần phụ trong cơ cấu từng dòng thơ,giúp tăng tỷ lệ các tiếng hiệp vần lên rất nhiều và nhờ đó thể thơ cũng thêm phong phú. Mấy chục năm qua, các thủ pháp thơ mới ở các nền văn học phương Tây đã du nhập vào nước ta, văn chương nói chung và thơ ca nói riêng ở Việt Namít nhiều bị ảnh hưởng mau chóng, kịp làm mới mình. Nhiều phương thức sáng tác đã giúp các tác phẩm văn học tạo ra hiệu ứng tích cực ở người đọc.Thể thơ tự do không bị tụt lại phía sau với thơ hiện đại trên thế giới. Thể thơ lục bát cũng có những tiếp thu, để nâng cao các hiệu ứng thẩm mỹ, hòa nhập cái mới của thơ ca trong dòng chảy chung với nhiều cách tân cùng thể thơ tự do. Đó là cách ngắt nhịp, vắt dòng, leo thang, ảnh hưởng thơ hình thức mới của văn học phương Tây, làm cho âm thanh câu thơ đọc lên rất biến hóa và đường nét bài thơ hiện ra trước mắt bạn đọc đầy mới lạ, hấp dẫn, thoát khỏi cảm giác đều đều,xưa cũ trước đây.Phối hợp với sự thay đổi hình thức dòng thơ là sự làm mới ký hiệu chữ viết. Thơ lục bát bây giờ cũng thay đổi cách viết khác trước. Nhiều bài thơ không còn sử dụng việc viết hoa đầu dòng, khi đọc lên, bằng tai nghe, có thể cảm nhận đoạn thơ đi liền như một nhịp thơ, nhạc điệu tràn lan, liên miên.
Quang Tuyến nhận định, điều mới mẻ nữa không thể không nhắc đến, là rất dễ nhận ra các bài thơ lục bát đạt được chỗ đứng lâu dài trong trái tim người đọc nhờ vào việc sử dụng thủ pháp xây dựng hình tượng. Thơ lục bát truyền thống xây dựng bằng tả thực là chính, còn thơ lục bát hiện đại trong sự giao thoa tự do, đã dùng các phương pháp xây dựng hình tượng thơ đa dạng hơn, kịp hòa nhập với dòng chảy của thơ. Các yếu tố siêu thực, trường liên tưởng, tâm linh, cái “khoảng mờ trong vòng tròn nhận thức” bấy lâu chưa được chú ý lắm, nay được gia tăng, từ đó đưa đến hiệu quả về tính cá biệt ở nhiều bài thơ lục bát hiện đại một cách rõ rệt hơn, tác động mạnh vào tâm hồn người đọc bởi sự phong phú, không hề thua kém các thể thơ hiện đại khác.Quang Tuyến còn đề cập đến quan điểm của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp về hai dạng thơ lục bát: Trí năng và ngộ năng. Việc phân loại này theo quy chiếu của Nguyễn Huy Thiệp khi bàn về thơ lục bát của nhà thơ Đồng Đức Bốn, tuy chưa phải là lý thuyết phổ biến nhưng có giá trị tham khảo khá bổ ích cho người làm thơ lục bát.
Phần 4 của cuốn thơ và tiểu luận này giới thiệu 229 bài thơ lục bát 2 câu của chính tác giả Quang Tuyến. Anh viết nhiều đề tài, phản ánh muôn mặt đời thường, bày tỏ những nghĩ suy, trăn trở về việc đời, tình người. Mỗi bài chỉ bao gồm một cặp câu lục bát hoàn chỉnh. Có thể tìm được khá nhiều ý thơ, câu thơ ấn tượng. Đơn cử một số bài sau:
11.
Trời xanh sao khéo lặng im
Hay đang ngậm miệng , đi tìm cơn mưa ?
Khi gần gió cũng dậy thì
Khi xa nắng sớm Xuân đi cũng già.
46.
Bàn tay nắm chặt giấc mơ
Buông ra chỉ thấy mịt mờ rỗng không.
124.
Cồn cào sóng vỗ về đâu
Bởi yêu bờ cát bạc đầu còn xanh.
162.
Trèo đèo lội suối ngàn đêm
Không qua nổi chút yếu mềm trong ta.
Dồn nén cảm xúc và bộc bạch suy ngẫm về sự đời, về tình người trong vỏn vẹn 14 âm tiết, quả là một cố gắng lớn của tác giả.Chưa hẳn bài nào cũng hay, nhưng đó là sản phẩm của một công việc lao động nghệ thuật nghiêm túc, mang tính vượt khó của Quang Tuyến.
Trong bối cảnh sách nghiên cứu riêng thể loại thơ lục bát chưa có nhiều, tập thơ và tiểu luận “Chiêm nghiệm” của Quang Tuyến,với cách diễn đạt mạch lạc, sơ giản và dễ hiểu, trước hếtlà một cuốn sách tham khảo có khả năng ứng dụng tốt cho đối tượng bạn đọc yêu thích và đam mê sáng tác thơ lục bát ở thành phố Cảng nói riêng và cả nước nói chung./.
- K.