Nguyên tiêu” là bài thơ xuân, thơ trăng hay nhất của Bác Hồ. Năm 2003, nhân dịp 55 năm nhà thơ Hồ Chí Minh làm bài thơ Nguyên tiêu, Hội Nhà văn Việt Nam đã đề nghị lấy ngày rằm tháng giêng hàng năm làm Ngày thơ Việt Nam. Đó là sự tôn vinh đối với bài thơ và nhà thơ Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc một bài thơ bất tử, một xác nhận Nguyên tiêu là bài thơ tiêu biểu được làng thơ Việt Nam chính thức đưa lên đỉnh cao thơ ca dân tộc.
Nguyên tiêu” là bài thơ xuân, thơ trăng hay nhất của Bác Hồ. Năm 2003, nhân dịp 55 năm nhà thơ Hồ Chí Minh làm bài thơ Nguyên tiêu, Hội Nhà văn Việt Nam đã đề nghị lấy ngày rằm tháng giêng hàng năm làm Ngày thơ Việt Nam. Đó là sự tôn vinh đối với bài thơ và nhà thơ Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc một bài thơ bất tử, một xác nhận Nguyên tiêu là bài thơ tiêu biểu được làng thơ Việt Nam chính thức đưa lên đỉnh cao thơ ca dân tộc.
Bác Hồ sáng tác bài thơ “Nguyên tiêu” vào thời điểm Rằm tháng Giêng năm Mậu Tý 1948 (tức vào đêm 24 tháng 2 năm 1948). Nguyên văn như sau:
Nguyên Tiêu
Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên
Xuân giang xuân thủy tiếp xuân thiên
Yên ba thâm xứ đàm quân sự
Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền.
Bài thơ Nguyên tiêu được Bác Hồ sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt. Nhà thơ Xuân Thủy dịch, chuyển qua thơ lục bát:
Rằm tháng Giêng
Rằm xuân lồng lộng trăng soi
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân
Giữa dòng bàn bạc việc quân
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền.
Bài thơ chuyển thể lục bát khá nhuần nhụy và sát ý, mượt mà. Bài thơ Nguyên tiêu của Bác Hồ là bài thơ xuân ra trận, với những cảm hứng hào hùng mà kín đáo. Vầng trăng về khuya đẹp, nhưng không buồn mà chứa chan cảm hứng trữ tình hòa hợp giữa con người với thiên nhiên.
Trăng rằm tỏa sáng mênh mông trong không khí se se lạnh của ngày xuân, mùa xuân cùng tâm hồn thư thái của con người trong khung cảnh nên thơ, hữu tình của trời đất. Rằm tháng giêng gợi mở ý tứ, thi tứ mở đầu một năm, đêm rằm đẹp của mùa xuân, tinh thần dân tộc trong nếp cảm, nếp nghĩ của vị lãnh tụ kháng chiến.
Trăng hiện ra tròn và đẹp. Toàn bộ bài thơ “Nguyên tiêu” toát lên đêm mùa xuân mới, một niềm tin yêu, một niềm vui, niềm hứa hẹn một mùa chiến dịch toàn thắng. Một kế hoạch đánh địch, thắng địch được quyết định trong đêm trăng tròn nên thơ, trữ tình như vậy, chắc chắn người tướng cầm quân với tâm hồn thơ của mình đã hoàn toàn làm chủ tình thế, nắm chắc thế trận, biết ta biết địch nên thần thái ung dung, hào hứng đã dệt nên tứ thơ lồng lộng hòa quyện tự nhiên với cái đẹp, cái trong sáng của vũ trụ, đất trời! “Nguyên tiêu” là một trong những bài thơ đứng hàng đầu của những bài thơ hay nhất thế kỷ XX, do Trung tâm Văn hóa Doanh nhân và Bộ Giáo dục và Đào tạo tuyển chọn trong nền thi ca Việt Nam từ cổ chí kim.
Với ý nghĩa đó, Hội nhà văn Việt Nam đã quyết định lấy rằm tháng giêng âm lịch hàng năm, làm “Ngày thơ Việt Nam”. Và từ đó đến nay, vào rằm tháng giêng hàng năm, trên khắp mọi miền đất nước đều diễn ra nhiều hoạt động phong phú như kéo lá cờ Thơ, ngâm thơ, đọc thơ, bình thơ, sáng tác thơ, giao lưu giữa nhà thơ với công chúng, xem thư pháp thơ… Từ “Ngày thơ Việt Nam”, nét đẹp văn hóa của dân tộc Việt Nam được tôn vinh, nhân rộng, là một trong những hoạt động biểu hiện rực rỡ của một nền thi ca phong phú, đặc sắc thể hiện khát vọng độc lập, tự do và hạnh phúc con người.
Hoài Nguyễn
