Văn học nghệ thuật thực chất là một ngành sản xuất…
Nhà thơ Lê Huy Mậu
Văn học, Nghệ thuật thực chất là một ngành sản xuất – sản xuất ra các giá trị về tinh thần. Có điều, để các giá trị tinh thần đó đến được với người hưởng thụ, nó phải có một công đoạn mà không có xã hội nào buông lỏng quản lý cả. Đó là phương tiện truyền thông. Do ảnh hưởng của cuộc cách mạng điện tử, ngày nay, trên thế giới, các nhà nước ngày càng mất thị phần về cung cấp thông tin. Trong Văn học – Nghệ thuật cũng có một xu hướng tương tự. Luồng Văn học – Nghệ thuật chính thống và không chính thống cạnh tranh nhau quyết liệt. Để Văn học – Nghệ thuật chính thống chiếm ưu thế, không thể bằng các biện pháp hành chính, mà phải bằng các chế độ chính sách, bằng các khuyến khích và ưu đãi.
Thật buồn, không phải lúc nào, ở đâu, các cấp quản lý Văn học – Nghệ thuật cũng thấy như thế. Có quan niệm Văn học – Nghệ thuật phải phục vụ chính trị. Cấp tiền là để phục vụ chính trị. Có quan niệm khác, hội nhập đổi mới rồi, phải xóa bao cấp trong Văn học – Nghệ thuật. Tìm mãi, tìm mãi mới ra được chữ “đặc thù” để làm chính sách cho Văn học – Nghệ thuật. Vừa mới hé ra thế, hàng loạt kiến nghị, thắc mắc, thế là, “đặc thù” hết!
Trước khi NQ TƯ 23 ra đời, các Hội Văn học Nghệ thuật đã có thời kỳ thoi thóp. Có TƯ 23 nghĩa là sống rồi, nhưng xem ra lộ trình cho Văn học – Nghệ thuật còn nan giải lắm. Sự hiện diện của “ông tài chính” mà hiện thân là tờ hóa đơn đỏ án ngự tầm mắt nhìn thấy tương lai của các Hội Văn học – Nghệ thuật. Có nhiều chuyện nực cười, nhưng là cười ra nước mắt về tờ hóa đơn đỏ. Ông cho tiền mày đấy, nhưng mày phải tiêu theo quy định của ông, mày không phải là nhà nước, mày là thứ gì đó không được phép có hóa đơn đỏ, mày phải đi mua thứ giấy đó, mua đâu kệ mày, mày phải có cái đó ông mới cho mày thanh toán! Khổ thân Thằng Mục, in tờ báo ra, doanh nghiệp họ thương, mua ủng hộ cho vài trăm tờ báo, kiếm đâu ra hóa đơn đỏ mà thanh toán? Xin phòi bọt mép được cái quảng cáo, vô hình trung mất mười, mười lăm phần trăm cho ông hóa đơn đỏ rồi!…
Làm Văn học – Nghệ thuật bây giờ ít ngại ông kiểm duyệt, ông tư tưởng mà ngại ông tiền, ông hóa đơn đỏ. Đảng, Chính phủ cho ít tiền tiêu, mình lấy được hay không là cả một vấn đề. Một cán bộ tài chính vừa ra trường, công tác ở sở tài chính, có chức danh quản lý ngân sách dành cho các Hội, là đủ để sợ, để thành nỗi ám ảnh sâu sắc cho các văn nghệ sỹ thứ thiệt rồi. Giá là xin kinh phí cho cá nhân, chắc nhiều lần mình bỏ. Nhưng đây là xin cho Hội. Là trách nhiệm chính trị của mình. Giống như axit ăn mòn kim loại, tiền bạc ăn mòn tư duy sáng tạo kinh khủng hơn nhiều lần axit ăn mòn kim loại.
Muốn giải phóng sức sáng tạo của Văn học – Nghệ thuật thì, trước hết phải giải phóng nó khỏi hệ lụy của kinh phí, hệ lụy hóa đơn đỏ. Tuy nhiên, Văn học – Nghệ thuật tự biết cách khẳng định mình trong bất luận hoàn cảnh không thuận lợi nào. Chẳng phải nhiều công trình kiến trúc và mỹ thuật vĩ đại của thế giới được sản sinh ngay trong một thể chế độc tài tàn bạo đó sao! Có thể Đảng, Nhà nước không tiếc tiền cho lao động sáng tạo, nhưng vấn đề là ở chỗ làm thế nào để văn nghệ sỹ tiêu được những đồng tiền ấy một cách dễ dàng, thoải mái. Các cụ ta từng dạy “Của cho không bằng cách cho”. Cái cách cấp kinh phí quản lí kinh phí cho Văn học – Nghệ thuật hiện nay còn nhiêu khê lắm lắm!
LHM