Tôi đến thăm Ngọc Hiền vào một chiều tháng 4, khi những cơn mưa đầu hạ về bất chợt, lối đi vào ngôi nhà tập thể 5 tầng của Sở văn hoá đã trở thành một dấu tích lịch sử của các nghệ sĩ Hải Phòng…
Tôi đến thăm Ngọc Hiền vào một chiều tháng 4, khi những cơn mưa đầu hạ về bất chợt, lối đi vào ngôi nhà tập thể 5 tầng của Sở văn hoá đã trở thành một dấu tích lịch sử của các nghệ sĩ Hải Phòng… Chị Hiền ở gác 3, rất may cầu thang nhà tập thể còn vững chãi, rộng rãi. Tôi gọi chị qua cánh cửa xếp khép hờ, một phụ nữ nhanh nhẹn, tươi cười khoảng 60 tuổi ra mở cửa cho tôi, chị bảo ngay:
– Chị Hiền ở bệnh viện về được 2 tuần, sức khoẻ đã khá hơn nhưng vẫn còn mệt lắm, đi lại khó khăn…
Tôi hiểu ý chị, gật đầu:
– Tôi đến đến thăm chị ít phút thôi, chị yên tâm.
Theo chân chị, tôi vào phòng khách của chị Hiền được ngăn ra trong diện tích của căn hộ khoảng 50m2. Tôi ngắm căn phòng nhận ra sự giản dị, ấm cúng, thân mật bởi những bức ảnh, tranh, lọ hoa và một vài kỉ vật treo trên tường. Bức ảnh Ngọc Hiền thời trẻ khi chị là diễn viên chủ chốt của Đoàn kịch Hải Phòng suốt mấy chục năm. Trông chị thật trẻ trung, xinh đẹp đầy sức sống. Chị bạn Ngọc Hiền pha nước, rót mời tôi, ý nhị:
– Anh uống chén trà nóng, chị Hiền sẽ tiếp anh. Tôi và chị Hiền có xem phim dựng theo kịch bản của anh, phim “Ngôi biệt thự màu tro lạnh” 36 tập mà chúng tôi chả bỏ tập nào.
Tôi cười, cảm ơn chị… Lúc đó, chị Hiền mặc bộ quần áo hoa xanh ở phòng bên bước ra, chị chào tôi vui vẻ:
– Tưởng chết ông ạ, cũng may mà ông trời còn thương, để bạn bè phát hiện đưa đi cấp cứu ở Hà Nội kịp thời.
Chị Hiền ngồi xuống ghế kể cho tôi chuyện chị bất ngờ bị đột quỵ… ở một mình, lại vào lúc sáng sớm ít người phát hiện ra. May sao chị cố lết vào phòng lấy được điện thoại gọi cho cô em ở tầng dưới và ráng nhích từng phân ra mở được chốt cửa phía trong rồi ngất đi…
Những chuyện tiếp theo thật li kì: từ chuyện chị được bạn bè, chị em thân quen lấy ô tô đưa đi Hà Nội, chuyện cấp cứu ở Quân y viện 7, được anh Lê Chức – PCT Hội sân khấu và anh em nghệ sĩ ở Hà Nội báo cho nhau, liên hệ với bác sĩ giỏi điều trị và sau đó mổ cho chị kịp thời để tai qua nạn khỏi.
Chị cười nói với tôi:
– Tình yêu nghệ thuật là nỗi đam mê suốt đời tôi. Chính vì nó mà tôi sống và được bạn bè, công chúng quý mến, động viên cho tôi sức mạnh vượt qua cái chết, ông ạ !
Chị ngồi đó, vẻ mặt buồn, tĩnh lặng nhưng đôi mắt vẫn ánh lên cái nhìn trẻ trung, say đắm của một thời. Một vẻ đẹp quý phái, dịu dàng, bí ẩn vẫn lẩn khuất trong đôi mắt, nụ cười, khuôn mặt thanh tú, ưa nhìn của chị.
…Và tôi đột nhiên nhớ lại vai Vê-ra trong vở kịch nổi tiếng Ma Sa của đoàn kịch Hải Phòng. Trong vai người mẹ cô đơn bỏ con gái đi theo tiếng gọi của hạnh phúc, sau thời gian lầm lỗi trở về tìm lại đứa con gái của mình, chị phải đấu tranh với bố chồng: một ông giáo sư bảo thủ, gia trưởng, để giành lại đứa con mình và điều quan trọng hơn làm sao cho đứa con gái đã trưởng thành (Ma Sa) kia hiểu, tha thứ cho mình. Tôi nhớ ở màn cuối, Vê ra (Ngọc Hiền đóng) đã ngồi nhìn xuống khán giả độc thoại đến gần 20 phút, một thử thách ghê gớm với bất cứ diễn viên tài giỏi nào. Vì chỉ cần một ánh mắt vô hồn, một lời thoại hời hợt, một cử chỉ vô tình Vê-ra sẽ thất bại, không thuyết phục được khán giả.
Nhưng ngày ấy, ở Nhà hát Tháng 8, tôi nhớ rất rõ khán giả đã vỗ tay sau cảnh độc thoại của chị. Nhiều phụ nữ đã khóc… còn tôi ngày ấy đã xúc động đến ứa nước mắt vì thương cảm người mẹ trẻ Vêra biết bao.
Tài năng của Ngọc Hiền đã hoàn toàn chinh phục khán giả. Chị đã vào nhiều vai diễn phức tạp, dằng xé nội tâm của những người đàn bà đa đoan, đau khổ phải hy sinh tình yêu của mình trong cuộc sống. Trong cuộc đời nghệ thuật của mình, Ngọc Hiền có nhiều vai chính xuất sắc, sáng tạo, những vai diễn nhớ đời làm các nhà phê bình sân khấu như Từ Lương, Chu Hưng; các đạo diễn như Nguyễn Đình Nghị, Doãn Hoàng Giang, Nguyễn Đức Đọc phải thán phục: đó là các vai Vê-ra trong kịch Ma Sa; công nương Klesa trong Con cáo và chùm nho; Hoàng hậu Miufo trong Âm mưu và tình yêu; bà mẹ Phước trong kịch Lên tiên… Những vai diễn của Ngọc Hiền thực sự ấn tượng, làm những người yêu kịch không bao giờ có thể quên.
Nhà phê bình sân khấu Chu Hưng viết:
– Tôi đã yêu mến và khâm phục nghệ thuật diễn suất của Ngọc Hiền. Đó là một diễn viên có sức mạnh nội tâm sâu sắc, thông minh, duyên dáng, uyển chuyển mà đức độ, phóng túng mà nghiêm trang. Những nhân vật mà Ngọc Hiền thể hiện là những phụ nữ có tính cách khác thường, trong những hoàn cảnh đặc biệt (như Vê-ra, hoàng hậu Miufo, công tước Klea), họ là những người cương nghị, quyết đoán khi kiêu kì lạnh lẽo, lúc nồng cháy mãnh liệt…
Nhà phê bình Từ Lương viết:
– Có thể nào không chăm chú, say đắm theo dõi chị thể hiện nhân vật hoàng hậu Minfo: con mắt chị không khô, ướt mà sáng long lanh, đôi môi đỏ mọng, thân hình chắc, khoẻ đều đặn, tiếng nói vang đầm ấm và trái tim nồng nhiệt dường như biết nói. Phải chăng trời cho chị những ưu thế ấy để làm nghệ sĩ biểu diễn…
Trong vở kịch Con cáo và chùm nho (ĐD: Nguyễn Đình Nghi), Ngọc Hiền đã thể hiện nội tâm sâu sắc vai Klea vợ của chủ nô Xen tuýt: Người đàn bà đẹp, kiêu sa, ngạo mạn, lạnh lẽo mà nồng thắm, độc ác mà dịu dàng, ích kỉ, tham lam độc ác. Klêa yêu E Dốp, bị từ chối, Klea sai đánh đập E Dốp để trả thù mà trong lòng đau đớn thương xót.
Cách diễn của Ngọc Hiền giống như lối kiến trúc Hy Lạp cổ đơn giản, mức độ mà đẹp đẽ, hoàn hảo không có một chi tiết thừa, hoàn toàn chinh phục khán giả, kể cả người khó tính nhất.
Còn biết bao những vai diễn của Ngọc Hiền làm khán giả nhớ mãi đến chị: như bà Công trong vở kịch “Trận đánh trong làng”, bà mẹ Phước chủ quán Ánh chiều trong vở Lên tiên, diễn đến 500 buổi… Có thể nói ít có diễn viên trong đời nghệ thuật của mình để lại được ấn tượng sâu đậm, tình cảm đặc biệt của khán giả suốt mấy chục năm như Ngọc Hiền. Chị xứng đáng với những lời khen ngợi, lòng tri ân, mến mộ sâu sắc của người Hải Phòng. Họ coi chị là người của mình đã chia sẻ những năm tháng đắng cay, ngọt bùi với họ. Chị đã làm rạng danh đất Cảng. Năm 1993 chị được Nhà nước tặng danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú. Báo chí, bạn bè, người thân trìu mến gọi chị là “Vê ra của đất Cảng”.
Ngọc Hiền sinh năm 1944, con một ông giáo đất Bắc Ninh; mẹ chị là bà Nguyễn Thị Bảo, nghệ nhân hát chèo (Chị cả Bảo được các nghệ sĩ Diệu Hương, Hoa Tâm nể phục vì tiếng hát). Năm 20 tuổi Ngọc Hiền trốn gia đình đi thi ở Hà Nội, đỗ vào khoá I trường Nghệ thuật sân khấu cùng với đạo diễn Doãn Hoàng Giang, NSND Đoàn Dũng, NSND Trọng Khôi, nhà viết kịch Minh Ngọc v.v… Chị ra trường năm 1964 về đoàn kịch Hải Phòng cùng người yêu: nhà viết kịch Anh Biền và gắn bó với đoàn kịch cho đến lúc nghỉ hưu. Chị nhận Hải Phòng là quê hương, sống trọn đời với tình yêu thành phố hoa phượng đỏ.
Chị là người đa mang, lận đận trong hạnh phúc bởi niềm đam mê nghệ thuật và tính lãng mạn mạnh mẽ của mình. Có lẽ với tình yêu chị cũng là con người đặc biệt: đã yêu là hy sinh cho người mình yêu không nghĩ đến mình. Tôi nghĩ ai đã được chị yêu đó phải là những người đặc biệt, vì họ hiểu được tình yêu lớn lao, đẹp đẽ từ nơi chị. Chị nói với tôi: “Đau khổ mới nhân ái phải không bạn?”… và tôi nghĩ đó là điều hạnh phúc lớn mà chị cảm nhận được trong cuộc đời nhiều bất trắc của mình.
Từ ngày chị nghỉ hưu, chị vẫn không rời sân khấu. Chị tiếp tục tham gia đoàn kịch Sóng biển nhận những vai diễn khó nhất, chị đi dựng kịch cho các đoàn văn nghệ cơ sở: xí nghiệp, trường học, ở các xã, huyện ngoại thành… Nhiều nơi mời chị làm đạo diễn, cố vấn nghệ thuật, giám khảo các kì hội diễn, chị đều có mặt. Chị còn làm Chủ tịch Hội nghệ sĩ Sân khấu thành phố, chủ tịch Câu lạc bộ Nữ văn nghệ sĩ… Mọi người vẫn nhận thấy người nghệ sĩ tài hoa với sức sống mãnh liệt ở chị hôm nay: dịu dàng, tế nhị, nhân ái, bao dung. Chị còn viết về những kỉ niệm trong đời nghệ thuật của mình, viết về những người bạn, những mảnh đất, con người chị đã gặp với sự trân trọng, trìu mến. Hai tập sách chị xuất bản làm nhiều người đọc ngạc nhiên, xúc động và thêm yêu mến chị.
Ở tuổi 70 chị muốn nghỉ không tham gia BCH Hội Liên hiệp VHNT và cả việc làm chủ tịch Hội NS sân khấu, vì vấn đề về sức khoẻ, nhưng anh em nghệ sĩ bảo: “Thôi chị cố làm khoá nữa cho anh em khoẻ, để chị cũng vui mà khoẻ hơn lên”, vì “nếu chị nghỉ thì Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nữ văn nghệ sĩ ai làm, rồi còn bao việc khác…”
Chị đành cười, không biết thoái thác thế nào vì đó là tình yêu của mọi người dành cho chị, một nghệ sĩ bước vào tuổi 70 đã sống với niềm đam mê lớn lao, hiến dâng trọn vẹn tình yêu nghệ thuật cho đời…
N.L.K
